AMATEKA YUKO INGOMA NTUTSI YAGEZE KUBWAMI MU RWANDA NYUMA YUKO YICA ABAMI BABAHUTU BITWAGA ABAHINZA


UKO ABATUTSI BAGEZE KUNGOMA MUGIHUGU CYU RWANDA

DORE UKO ABATUTSI BAJE KU NGOMA MU RWANDA NUKO BAZANYE UBUHAKE NO GUKONA ABAHUTU BIGARAGAMBYAGA KUNGOMA YABATUTSI. IBI BYABAYE HAGATI YA 1100-1400 AHO ABATUTSI BAGEZE KUNGOMA. KUVA MUWI 1400 KUGEZA MUW 1900 AD ABAHUTU BARI BAGARAMIWE NA KANJOGERA
BIVUGWAKO UMWAMI YUHI MUSINGA YARI 
IKIMARA AKABA YARATEGEKERWAGA
NABANYIRARUME


Ugomba kubanza kumva uko abatutsi bafashe ingoma mu rwanda kwanza mbere yuko uvuga kubuhake. Abahutu nabantu babakozi pe babahinzi bahinga bagasarura. Bagahunika abana bakanywa igikoma bakizihirwa. Kurundi ruhande abatutsi nabantu bakunda kugenda inyuma yinka bakanywa amata bakaryama ejo bagashaka ahandi hari ubwatsi bwinka. Mumwaka wahagana 900 ad abahutu baje gutura mu rwanda bahashira ingoma zitandukanye zari zikurukije imiryango bagiye baturukamo. Harabaguyane, abagesera, abanyiginya, abashyi, abaganza abashyiru, abarera abagoyi, nabandi. Izingoma zashinzwe hakurikije ibisekuru byabahutu baje gutura mururu r3wanda. Ariko nyuma mumwaka wahagana 1100 ad abatutsi baje baturutse mumajyepfo ya sudani hafi ya ethiopia.

Bari bameneshejwe nizuba ryari rimeze nabi murako karere inka zabo zilimo gupfa. Ubwo baraje banyura mubuganda igice cyabo kimwe gisigara muri ankole ikindi kirakomeza mumutara mubahima ikindi kirakomeza za kibungo. Bahageze mumwaka 1100ad. Muruki gihe abahutu bakomoka mubwoko bita aba bantu. Nukuvuga abavuga ururimi rwa bantu. Aho bita umuntu muntu igicumbi kikaba ntu cg tu. Abatutsi bageze kukiyaga cya muhazi nibwo baje gusaba ubushage nukuvuga gusabira inka zabo ubwatsi bagasaba abahutu uburenganzira bwo ko inka zabo zarisha mubikuyu byabahutu...ubusanzwe ababantu ntibagira umushiha nkuko mubibona mubana babahutu. Ntitubika inzika. Kandi dukunda aba abavamahanga. Abashyitsi.

Abatutsi bamaze kwakirwa neza nabategetsi barabami babahutu bitwaga ABAHINZA. Abatutsi batangiye kwiga uburyo ubuyobozi bw Abahutu bukora. Mberenambere abatutsi batangajwe no kubona hariho abantu bafite system yubuyobozi. Kuko mubuzima bwabatutsi nkabantu babashumba ntabwo babagaho muri gahunda igira ubuyobozi. Babagaho muri system yakaduruvayu kuko nkuko mubibona mubihugu bilimo abantu babashumba benshi bitwa Pastoralists habaho mukurwana kenshi. Muzabirebere kubo bita ABAKARAMAJONG bo mugihugu cya Uganda bafitanye isano ya hafi nubwoko bwabatutsi. Babaho mukurwana bakicana bamburana inka. Ikindi nuko bamburana nabageni. Ibintu byo guterura sumuco wabanyarwanda babahutu numuco wazanywe nabatutsi. Abaturanye nabahima babitubwira neza. Kuberako rero abatutsi bari bamenyereyeko ufite imbaraga ariwe utegeka kandi agahabwa nokurongora abagore bose kandi akaba anariwe ugira inka nyinsih byarabatunguye cyane bageze mu Rwanda basanga hariho system yubutegetsi aho abantu bo mu bwami runaka bagombaga kumvira umwami wabo kandi bakagendera kumategeko bahawe na leta yuyu mwami irimo abacurabwenge be. Umwami wabahutu ubundi yitwaga UMUHINZA kuko yavukanaga ubushobozi bwo kuvura invura. Ubundi akazi ke yari Umuvubyi. Umuntu Imana yahaga ubwo bushobozi bwo kuvuba imvura niwe abaturage bafataga NKUMUYOBOZI WABO. Kukpo abahutu nabantu babahinzi imibereho yabo yose yagomba kuba ishingiye kukugwa kwimvura.

Guhera mumwaka wa 1100 ubwo abatutsi bambere bageraga mu Rwanda bavuye mukarere ka Afrika yiburasirazuba mwihembe rya Africa. Baratunguwe cyanen uburyo bakiriwe naba bantu bari bafite gahunda inononsoye yubuyobozi kandi bakaba nabakungu cyane. Ubwo kuko abahutu bari babakiriye neza. Abatutsi nabo bashatse ukuntu bakwinjira muri iyi system ubwo batangira gutanga impano kubategetsi babahutu twakwita Abami babahutu. Kuko basanze abaturtage bu Rwanda batanga amahooro kubatware babo ngo babajyanire ibwami. Niko naba batutsi babigenje batangiye gutanga amaturo kumuhinza. Ariko aya maturo yari Amata namavuta bita ikimuri. Kubatabizi bakiri batoya nkanjye IKIMURI NAMAVUTA YINKA. Ubwo kuko batanganga amata nikimuri abahutu ntibari bazi kubyaza amata amavuta. Kuko nabantu biberagaho nkabahinzi. Batunze batunganiwe. Ubwo amata yabaga menshi ibwami bakayamena. Nibwo abatutsi bikoranije bajya ibwami kumusaba ko yabemerera ko bamwoherereza abana babakobwa babatutsikazi bakiri bato bajya bamukorera kazi ko gucunda ayo mata azanwa ibwami maze akavamo amavuta kugirango abikwe neza. Niko byaje kugenda ahagana mumwaka w 1200 abana babakobwa bambere babatutsikazi bari bamaze gusesekara I Bwami mubahinza babahutu.

ABANA BABATUTSIKAZI BAMBERE BAGEZE I BWAMI MUBAHINZA AHAGANA MUW 1200

Aba bana babatutsikazi bamaze kugera mutwicarabami twabahinza aribo bami babahutu ibintu ntibyongeye kuba kimwe mugihugu cyabahutu. Kubera impamvu izi ngiye kuvuga hasi aha. Iyo urebye imiterere yabana baba mumigi nabana baba mucyaro iratangukanye cyane cyane iyo bije kwisura nimibiri yabo. Ibi naniko bimeze kubana bakuriye mumugi nabana bakuriye mucyaro kubera ubwoko bwimirire nimirimo bakora iyo bali mumigi cyangwa se mucyaro. Kuberako abana babahutukazi bavukaga mumiryango isanzwe ikora ibeshejweho namaboko kandi bakarya ibyo bakoreye bigishwaga imirimo ijyanye nubuhinzi. Kandi mumico nyarwanda dusanzwqe turambagiza umwana wumukobwa uzi gukora kandi agakoresha amaboko ye. Ubu bitangiye guhinduka cyane cyaneko ntahantu ho guhinga u Rwanda rukigira. Ntanimirimo yingufu ikibaho kuko abanyarwanda benshi ntabyo kurya bakigira bihagije kuburyo beza bagasarura bakanahunika. Ubwo ibyo byagabanije imirimo abana babahutu babakobwa batozwaga nababyeyibabo kandi bakayikuriramo. Ibi rero bituma imibiri yabana babahutukazi igira icyo bita phyisique imbaraga kuko baba barateguriwe gukora imirimo isaba ingufu. Nicyo gituma usanga abana babakobwa bakomoka Gisenyi, Ruhengeri, Byumba, Gikongoro ndetse na Cnyangugu arabana bibigango kuko baba bakora imilimo ijyanye nisarura. Ariko iyo urebye abana babahutukazi bava muturere twa Butare aho badahinga na Gitarama wasanganga akenshi nakenshi utatandukanya abahutukazi nabatutsikazi. Kuko bose bari inyozarutoki badasabwa gukora imilimo ivunanye. Naniko bimezek ubana babahutukazi bakuriye mumigi nka Kigali ababyeyi babo bafite amafaranga birirwa biyogereza urutoki izuba rikarenga. Wasangaga imibiri yabo isa neza kandi nimibiri yabo yorohereye cyane. Abantu babari barananiwe gufatwa niyo theory nabantu bamwe gusa. Abana bo kwa ColoneL NSEKARIJE ALOYS barimo abitwa ba AKANA ALICE. Nibo usanga ifaranga rya Kigali ritarigeze ryinjira muri DNA yabo ngo rigire agasura ribagarurira.

Kuberako abana babatutsi bari baravutse bagakura ntamirimo ivunanye uretse kkwiruka inyuma yinka kandi abatutsikazi bo akenshi basigara murugo balimo gucunda amata. Ibyo byatumye muri DNA zabo ntabintu byimbaraga bilimo kuko akazi kabo nukunywa amata nuturyo dukeya maze bakirirwa umunsi wose bacunda amata. Iyi mibereho rero yahinduye DNA yabo maze ituma bagira imibiri yabasungarere kuko ntakazi bakora uretse koza urutoki BAKARYA BAKARYAMA. Imibiri yabo rero yaritandukanye nabana babahutu bakoraga imilimo ivunanye. Ubwo babazanye kujya bacunda amata ibwami mubahutu abana babahutu harimo ibikomangoma byagombaga kuzasimbura ababyeyi babo kungoma byajyaga bibareba bikabona batandukanye nabashyikibabo birirwaga bakoraq imi;imo yo murugo ivunanye. Ariko hari gahunda ndende.

GAHUNDA NDENDE YABATUTSI YO GUFATA INGOMA YABAHUTU BAKORESHEJE ABAKOBWA BABO

Mugihe abatutsi bari bageze mu Rwanda bagasanga abahutu bafite leadership system (systeme de gouvernance, utaratibu wa uongozi cg se ibyo twita ubuyobozi mu Kinyarwanda) batangiye kuyigana ubuhanga nokwibaza ukuntu bashobora kuyinjiramo. Baje gusanga iyo system ifite ibyuho bikurikira kandi batangira gutegura uko ibyo byuho babikoresha mukwinjira mubuyobozo. Abatutsi nabantu bazi neza agaciro ko kuba mubutegetsi bwumuryango. Abatutsi nabantu badakunda gukora bashakak o barya ibyo abanda baruhiye kandi bari bazi neza ko ntakundi bagombaga kugera kubuyobozi kugirango babone uko abahutu babagokera uretse kureba uko banyura mucyuho. Ibyo byuho rero nibi bikurikira:

1.       Ubutegetsi bw abahutu bushingiye kwizungurana

2.       Umwana wumuhungu wimfura azungura ise iyo apfuye akaba umwami

3.       Iyo umwami yimye yimana ingoma na nyina nk Umugabekazi (Queen mother cg se reine mere)

4.       Iyo umwami cg umuhinza yimye agomba kwimana ingoma nabanyirarume. Nukuvuga basaza banyine ariby byitwa abacurabwenge. Abiru cg se (kitchen cabinet).

5.       Umuhinza yagombaga kuvukana imbuto (ikingiki cyari gikomeye kukigeraho ariko ndaza kubisobanura uko abatutsi babigezeho.

ABATUTSI BAGERA KUNGOMA BAKICA ABAMI BOSE BABAHUTU AHAGANA MUW 1370 AD

Ahagana mukinyejana cya 14 nibwo abatutsi bapanze umugambi wo gufata ubtegetsi mumayeri menshi kuburyo abahutu batasobanukiwe. Abatutsi batumye abana babakobwa babo bari hagati yimyaka 12 na 15 kujya gukorera ibwami bacundira amata abahinza kugirango bayabyaze amavuta murigahunda yariho yo gutanga impano I Bwmai. Buri muturage wese byari munshingano yo kohereza Amakoro iwami. Ariko mugihe abatutsi boherezaga abana babo babatutsikazi bakiri batoya babangavu babahaye mission yo kuzuza. Kwari ugukora uburyo bwose bushoboka bwo gushuka bakabenguka abasore babana babahinza bagombaga kujya kungoma. Babitangije gahoro gahoro ntibahera kuwagombaga guhita ajya kungoma kuko batinyagako byahita bimenyekana umugambi wabo ahubwo bagiye biyegereza abana babahungu bi bwami babahutu babaga ibwami maze bakajya babahaho kubusugi bwabo bakoraho sukubanyongera ishyano rikagwa. Ibyo byarakomeje kugeza naho noneho bamwe mubana babatutsikazi babyaranye nabana bibwami. Kuburyo abana bibwami bahisemo nokubarongora nkabagore babo. Nubwo hari itegeko ibwami yuko ibikomangoma bidapfa kurongora ababonetse byageze aho biramenyerwa none numwana wumuhinza wagombaga kuba umwami ukurikiraho agasimbura ise nawe bamuha igitsina baramunyongera afatwa nisereri ntiyigeze avamo. Ubwo abiru batera impaka bati ntakuntu wowe washingiranwa numuntu mudahuje igisekuru nuko umwana wumwami ati ahubwo nintamurongora ngo abe umugore wanjye ndahita nimanika mukagozi. Uyu muhungu bavugako yari umwana wikinege nuko ise wumwami abibonye atyo asaba abajyanama be ko itegeko ryahinduka kuko abatutsi bari banaramaze guta ururimi rwabo bavuga ikinyarwanda baramaze no kwiha ubwoko nkubwabahutu abacyaba, abazigaba, abatsobe, Abakono, abanyiginya nabandi ubwo umwami ati ntacyo bidutwaye nibamwe muritwe. Ariko abatutsi bo bari bafite undi mupanog.

Kwanza abatutsi bari barabwiye abakobwa babo ko uzatuma umwana wumwami amubengukwa akaryamana nawe azahita agorrorerwa nubwoko bwabatutsi byiteka ryose. Kandi abatutsi bari baramaze kumenyako Umwami iyo apfuye asimburwa numuhungu we wimfura. Kandi abatutsi bari bamaze kumenya neza ko iyo umwana aje kuba umwami atazana nabo mumuryango wase ahubwo wa nyina. Nukuvuga ba nyirarume. Ubwo abatutsi bari bazi neza ko umwe mubakobwa babo aramutse ashoboye kwinjira mumuryango wibwami bwa Abahutu byaborohera gufata ubutegetsi. Nibwo bohereje umwe mubakobwa babo bari beza cyane. Ahangaha ndashaka kubibutsako umututsi original ari umwe usa na Ministry Busingye cg Tharcisse Karugarama abo nibo batutsi bukuri abakobwa babo bakiri original barangwaga namenyo asohotse nkamwe ya YUHI MUSINGA. Ariko harimo nudukobwa dusa neza. Utwo nitwo batumye abahutu. Gashunda yabo yakera naniyo bagikoresha nuyu munsi. Badutuma Indaramabuno tukibuka twasandaye. Niko byagenze rero bohereje akana kakanyogwe kagifite amabere atangiye gushinga kamwe kayagushinga ugahita ugira ikizungerera. Ntibyatinze umwana wagombaga kuba igikomangoma aba abengutse uyu mututsikazi bari bamutumye witwaga Nyarazirese. Ubwo ubwo yakomezaga gucunga amata naniko yakomezaga kurebana yandoro ireshya. Umuhungu wumwami yagiye kwibuka yibuka yaguyemo. Ubwo aranyerera agwamo maze umwana aramunyongera bishyirakera. Sukwigorora akagongo aragaheta ubwo aba amuteye inda. Biba byamenyekanye ibwami. Ariko bagiyew kumuroha nkuko byari mumuco nyarwandako uwabaga atwaye ikinyendaro bamucyiraga mwishyamba. Umwana wumwami abimenye araza abwira ise ati DAWE NINJYEWE WAYIMUTEYE. Umwami arareba ati sindiyicira umwanan uko aba akoresheje ubukwe bwambere bwabaye hagati yumwami wumuhutu nabatutsi. Abanyarwanda basanzwe ntibari bagatangira kurongorana ariko kuko umwero waruvuye ibukuru wakwiriye hose mu Rwanda. Nuko ubwo abatutsi baba binjiye ibwami. 
UMWAMI YUHI V MUSINGA AMAZE GUKURA
YATANGA INKONDA AKANAVUGA ADEDEMANGA


UKO IGIKOMANGOMA CY UMUTUTSI CYAMBERE CYAVUTSE MU RWANDA

Ubwo ahagana muw 1400 nibwo abatutsi bari bamaze kugera mubushyorishyori bwingoma yabahutu mu Rwanda. Umwana wumwami wumuhutu yari yamaze kurongora umututsikazi kandi amaze no kubyarana nawe. Ubwo umwana wambere wicyimanyi cyumuhutu numututsi bari bavukiye ibwami. Ubwo abatutsi bari batangiye kubyinira kurukoma kuko gahunda yabo yo kugera kungoma mu Rwanda yaririmo kugenda neza nkuko muri 1990 Habyarimana yemereye abatutsi bo muri FPR kuza muri CND naniko iriya coup yambere nayo yateguwe neza abatutsi baba bageze mubushyorishyori bwayo. Ubwo hari hasigayer gupanga umupango wa kabiri wogufata ingoma burundu. Kuko byari bimaze kugaragara ko ntakibazo gihari cyo kurongorana nabatutsi noneho abatutsikazi besnhi batangiye kujya baza bakaba mugikari cyibwami noneho abana bibikomangoma byabahutu besnhi batangira kurongora abatutsikazi besnhi. Niko byaje kugenda noneho abatutsi batangira gutegura gahunda ya nyuma yogufata ubutogotsi byihuze kandi bitagaragaye ko bashaka gushoza intamabara. Dore uko iyo gahunda ya nyuma yagenze.

UMWANA WUMUTUTSI WAMBERE AVUKIRA KUNGOMA YABAHUTU

Ubwo abatutsi bapanga ko bazagera ibwami bari bamaze kubigeraho hari hasigaye kuzana umwana wumututsi utavangiye kungoma kandi akimana naba nyirarume babatutsi batavangiye. Ibyo baje kubigeraho bafashe umwana wumukobwa waje kurongorana numwana wumuhutu wigikomangoma waje kuba umwami ariko noneho mubana bose ntanumwe yigeze abyarana numuhutu. Ahubwo nkuko bisanzwe mumico yabatutsi iyo umukobwa arongowe agomba gusubira iwabo amezi atatu nukuvuga iminsi 90 akabana na nyina alimo kumwigisha uko agomba kurera abana. Icyo gihe cyarageze maze umugore wumwami asaba ko yajya iwabo mumigenzo ya gitutsi. Yagezeyo asanga bamuteguriye abahungu babatutsi bagombaga kumurongora muriyo minsi 90 bamuhererekanya ijoro numunsi bagakora kuburyo agomba kuzava kwanyina afite inda yamezi atatu yamaraso yabatutsi. Niko byagenzei minsi 90 ishyize ubwo umugore wumututsikazi yasubiye kwamugabo we atwitse ikigabo cyigihugu cyari umwami cyibwirako aricyo cyamuteye inda. Nuko kirera umwana utaruwacyo ariko umugore nabasaza be bari baziko umwana ari umututsi. Umwana arakura nyuma aza kuzqa kubutegetsi bibwirako ari umuhinza ariko noneho we nabanyirarume bakora coup yokwica abacurabwenge bose babahutu babaga mu Rwanda I Bwmai. Nuko ibntu byo guca amabya yabahutu bitaga IBISHAHURO byatangiye maze bayamanika mumayirabiri. Nkuko ububona ubungubu Kagame yicira abahutu kukarubanda niyo gahunda yabo yakera bakoresheje kera agikomeza. Ubwo guhera icyo gihe bamaze kugera kubutegetsi urwanda rwabayeho imyaka 400 abatutsi bica abahinza bose babahutu hirya nohino mugihug. Akarere kasigayemo abahinza n AKARERE KA BUHOMA, BUGOYI NA MURERA NA NDORWA nibwo butayobotse abatutsi kuberako bari abarwanyi bigitangaza. Naho abahutu bo mutundi duce bamaze iyo myaka yose bicwa rubozo kugeza habaye revolusiyo ya 1959. RUBYIRUKO MENYA AMATEKA YAWE. IYI NKURU IBA NOMURURIMI RWICYONGEREZA.


Comments

Popular posts from this blog

UBUHANUZI KU RWANDA: NKUKO BYAHANUWE NA NYIRABIYORO-MAGAYANE-UMUNYAMURENGEKAZI DOMITILA-NA SGT NSABAGASANI

ESE WARI WASOMA IGITABO MPANGARA NGUHANGARE? KITWEREKA UMUCO WABANTU BITWA ABASHUMBA HANO MU RWANDA

A YOUNG RWANDAN TUTSI “SPY-PASSION” FROM MT KENYA UNIVERSITY HAS BEEN ARRESTED IN KAMPALA OVER PLOTS TO ELIMINATE UGANDAN GENERAL SABITI.