AMATEKA YUKO INGOMA NTUTSI YAGEZE KUBWAMI MU RWANDA NYUMA YUKO YICA ABAMI BABAHUTU BITWAGA ABAHINZA
UKO ABATUTSI BAGEZE KUNGOMA MUGIHUGU CYU RWANDA
DORE UKO ABATUTSI BAJE KU NGOMA
MU RWANDA NUKO BAZANYE UBUHAKE NO GUKONA ABAHUTU BIGARAGAMBYAGA KUNGOMA
YABATUTSI. IBI BYABAYE HAGATI YA 1100-1400 AHO ABATUTSI BAGEZE KUNGOMA. KUVA
MUWI 1400 KUGEZA MUW 1900 AD ABAHUTU BARI BAGARAMIWE NA KANJOGERA
![]() |
BIVUGWAKO UMWAMI YUHI MUSINGA YARI
IKIMARA AKABA YARATEGEKERWAGA
NABANYIRARUME
|
Ugomba kubanza kumva uko abatutsi
bafashe ingoma mu rwanda kwanza mbere yuko uvuga kubuhake. Abahutu nabantu
babakozi pe babahinzi bahinga bagasarura. Bagahunika abana bakanywa igikoma
bakizihirwa. Kurundi ruhande abatutsi nabantu bakunda kugenda inyuma yinka
bakanywa amata bakaryama ejo bagashaka ahandi hari ubwatsi bwinka. Mumwaka
wahagana 900 ad abahutu baje gutura mu rwanda bahashira ingoma zitandukanye
zari zikurukije imiryango bagiye baturukamo. Harabaguyane, abagesera,
abanyiginya, abashyi, abaganza abashyiru, abarera abagoyi, nabandi. Izingoma
zashinzwe hakurikije ibisekuru byabahutu baje gutura mururu r3wanda. Ariko
nyuma mumwaka wahagana 1100 ad abatutsi baje baturutse mumajyepfo ya sudani
hafi ya ethiopia.
Bari bameneshejwe nizuba ryari
rimeze nabi murako karere inka zabo zilimo gupfa. Ubwo baraje banyura mubuganda
igice cyabo kimwe gisigara muri ankole ikindi kirakomeza mumutara mubahima
ikindi kirakomeza za kibungo. Bahageze mumwaka 1100ad. Muruki gihe abahutu
bakomoka mubwoko bita aba bantu. Nukuvuga abavuga ururimi rwa bantu. Aho bita
umuntu muntu igicumbi kikaba ntu cg tu. Abatutsi bageze kukiyaga cya muhazi
nibwo baje gusaba ubushage nukuvuga gusabira inka zabo ubwatsi bagasaba abahutu
uburenganzira bwo ko inka zabo zarisha mubikuyu byabahutu...ubusanzwe ababantu
ntibagira umushiha nkuko mubibona mubana babahutu. Ntitubika inzika. Kandi
dukunda aba abavamahanga. Abashyitsi.
Abatutsi bamaze kwakirwa neza
nabategetsi barabami babahutu bitwaga ABAHINZA. Abatutsi batangiye kwiga uburyo
ubuyobozi bw Abahutu bukora. Mberenambere abatutsi batangajwe no kubona hariho
abantu bafite system yubuyobozi. Kuko mubuzima bwabatutsi nkabantu babashumba
ntabwo babagaho muri gahunda igira ubuyobozi. Babagaho muri system yakaduruvayu
kuko nkuko mubibona mubihugu bilimo abantu babashumba benshi bitwa Pastoralists
habaho mukurwana kenshi. Muzabirebere kubo bita ABAKARAMAJONG bo mugihugu cya
Uganda bafitanye isano ya hafi nubwoko bwabatutsi. Babaho mukurwana bakicana
bamburana inka. Ikindi nuko bamburana nabageni. Ibintu byo guterura sumuco
wabanyarwanda babahutu numuco wazanywe nabatutsi. Abaturanye nabahima
babitubwira neza. Kuberako rero abatutsi bari bamenyereyeko ufite imbaraga
ariwe utegeka kandi agahabwa nokurongora abagore bose kandi akaba anariwe ugira
inka nyinsih byarabatunguye cyane bageze mu Rwanda basanga hariho system
yubutegetsi aho abantu bo mu bwami runaka bagombaga kumvira umwami wabo kandi
bakagendera kumategeko bahawe na leta yuyu mwami irimo abacurabwenge be. Umwami
wabahutu ubundi yitwaga UMUHINZA kuko yavukanaga ubushobozi bwo kuvura invura.
Ubundi akazi ke yari Umuvubyi. Umuntu Imana yahaga ubwo bushobozi bwo kuvuba
imvura niwe abaturage bafataga NKUMUYOBOZI WABO. Kukpo abahutu nabantu
babahinzi imibereho yabo yose yagomba kuba ishingiye kukugwa kwimvura.
Guhera mumwaka wa 1100 ubwo
abatutsi bambere bageraga mu Rwanda bavuye mukarere ka Afrika yiburasirazuba
mwihembe rya Africa. Baratunguwe cyanen uburyo bakiriwe naba bantu bari bafite
gahunda inononsoye yubuyobozi kandi bakaba nabakungu cyane. Ubwo kuko abahutu
bari babakiriye neza. Abatutsi nabo bashatse ukuntu bakwinjira muri iyi system
ubwo batangira gutanga impano kubategetsi babahutu twakwita Abami babahutu.
Kuko basanze abaturtage bu Rwanda batanga amahooro kubatware babo ngo
babajyanire ibwami. Niko naba batutsi babigenje batangiye gutanga amaturo
kumuhinza. Ariko aya maturo yari Amata namavuta bita ikimuri. Kubatabizi bakiri
batoya nkanjye IKIMURI NAMAVUTA YINKA. Ubwo kuko batanganga amata nikimuri abahutu
ntibari bazi kubyaza amata amavuta. Kuko nabantu biberagaho nkabahinzi. Batunze
batunganiwe. Ubwo amata yabaga menshi ibwami bakayamena. Nibwo abatutsi
bikoranije bajya ibwami kumusaba ko yabemerera ko bamwoherereza abana babakobwa
babatutsikazi bakiri bato bajya bamukorera kazi ko gucunda ayo mata azanwa
ibwami maze akavamo amavuta kugirango abikwe neza. Niko byaje kugenda ahagana
mumwaka w 1200 abana babakobwa bambere babatutsikazi bari bamaze gusesekara I
Bwami mubahinza babahutu.
ABANA BABATUTSIKAZI BAMBERE BAGEZE I BWAMI MUBAHINZA AHAGANA MUW 1200
Aba bana babatutsikazi bamaze
kugera mutwicarabami twabahinza aribo bami babahutu ibintu ntibyongeye kuba
kimwe mugihugu cyabahutu. Kubera impamvu izi ngiye kuvuga hasi aha. Iyo urebye
imiterere yabana baba mumigi nabana baba mucyaro iratangukanye cyane cyane iyo
bije kwisura nimibiri yabo. Ibi naniko bimeze kubana bakuriye mumugi nabana
bakuriye mucyaro kubera ubwoko bwimirire nimirimo bakora iyo bali mumigi
cyangwa se mucyaro. Kuberako abana babahutukazi bavukaga mumiryango isanzwe
ikora ibeshejweho namaboko kandi bakarya ibyo bakoreye bigishwaga imirimo
ijyanye nubuhinzi. Kandi mumico nyarwanda dusanzwqe turambagiza umwana
wumukobwa uzi gukora kandi agakoresha amaboko ye. Ubu bitangiye guhinduka cyane
cyaneko ntahantu ho guhinga u Rwanda rukigira. Ntanimirimo yingufu ikibaho kuko
abanyarwanda benshi ntabyo kurya bakigira bihagije kuburyo beza bagasarura
bakanahunika. Ubwo ibyo byagabanije imirimo abana babahutu babakobwa batozwaga
nababyeyibabo kandi bakayikuriramo. Ibi rero bituma imibiri yabana babahutukazi
igira icyo bita phyisique imbaraga kuko baba barateguriwe gukora imirimo isaba
ingufu. Nicyo gituma usanga abana babakobwa bakomoka Gisenyi, Ruhengeri,
Byumba, Gikongoro ndetse na Cnyangugu arabana bibigango kuko baba bakora
imilimo ijyanye nisarura. Ariko iyo urebye abana babahutukazi bava muturere twa
Butare aho badahinga na Gitarama wasanganga akenshi nakenshi utatandukanya
abahutukazi nabatutsikazi. Kuko bose bari inyozarutoki badasabwa gukora imilimo
ivunanye. Naniko bimezek ubana babahutukazi bakuriye mumigi nka Kigali ababyeyi
babo bafite amafaranga birirwa biyogereza urutoki izuba rikarenga. Wasangaga
imibiri yabo isa neza kandi nimibiri yabo yorohereye cyane. Abantu babari
barananiwe gufatwa niyo theory nabantu bamwe gusa. Abana bo kwa ColoneL
NSEKARIJE ALOYS barimo abitwa ba AKANA ALICE. Nibo usanga ifaranga rya Kigali
ritarigeze ryinjira muri DNA yabo ngo rigire agasura ribagarurira.
Kuberako abana babatutsi bari
baravutse bagakura ntamirimo ivunanye uretse kkwiruka inyuma yinka kandi
abatutsikazi bo akenshi basigara murugo balimo gucunda amata. Ibyo byatumye
muri DNA zabo ntabintu byimbaraga bilimo kuko akazi kabo nukunywa amata nuturyo
dukeya maze bakirirwa umunsi wose bacunda amata. Iyi mibereho rero yahinduye
DNA yabo maze ituma bagira imibiri yabasungarere kuko ntakazi bakora uretse
koza urutoki BAKARYA BAKARYAMA. Imibiri yabo rero yaritandukanye nabana
babahutu bakoraga imilimo ivunanye. Ubwo babazanye kujya bacunda amata ibwami
mubahutu abana babahutu harimo ibikomangoma byagombaga kuzasimbura ababyeyi
babo kungoma byajyaga bibareba bikabona batandukanye nabashyikibabo birirwaga
bakoraq imi;imo yo murugo ivunanye. Ariko hari gahunda ndende.
GAHUNDA NDENDE YABATUTSI YO GUFATA INGOMA YABAHUTU BAKORESHEJE ABAKOBWA
BABO
Mugihe abatutsi bari bageze mu
Rwanda bagasanga abahutu bafite leadership system (systeme de gouvernance,
utaratibu wa uongozi cg se ibyo twita ubuyobozi mu Kinyarwanda) batangiye
kuyigana ubuhanga nokwibaza ukuntu bashobora kuyinjiramo. Baje gusanga iyo
system ifite ibyuho bikurikira kandi batangira gutegura uko ibyo byuho
babikoresha mukwinjira mubuyobozo. Abatutsi nabantu bazi neza agaciro ko kuba
mubutegetsi bwumuryango. Abatutsi nabantu badakunda gukora bashakak o barya ibyo
abanda baruhiye kandi bari bazi neza ko ntakundi bagombaga kugera kubuyobozi
kugirango babone uko abahutu babagokera uretse kureba uko banyura mucyuho. Ibyo
byuho rero nibi bikurikira:
1. Ubutegetsi
bw abahutu bushingiye kwizungurana
2. Umwana
wumuhungu wimfura azungura ise iyo apfuye akaba umwami
3. Iyo
umwami yimye yimana ingoma na nyina nk Umugabekazi (Queen mother cg se reine
mere)
4. Iyo
umwami cg umuhinza yimye agomba kwimana ingoma nabanyirarume. Nukuvuga basaza
banyine ariby byitwa abacurabwenge. Abiru cg se (kitchen cabinet).
5. Umuhinza
yagombaga kuvukana imbuto (ikingiki cyari gikomeye kukigeraho ariko ndaza
kubisobanura uko abatutsi babigezeho.
ABATUTSI BAGERA KUNGOMA BAKICA ABAMI BOSE BABAHUTU AHAGANA MUW 1370 AD
Ahagana mukinyejana cya 14 nibwo
abatutsi bapanze umugambi wo gufata ubtegetsi mumayeri menshi kuburyo abahutu
batasobanukiwe. Abatutsi batumye abana babakobwa babo bari hagati yimyaka 12 na
15 kujya gukorera ibwami bacundira amata abahinza kugirango bayabyaze amavuta
murigahunda yariho yo gutanga impano I Bwmai. Buri muturage wese byari
munshingano yo kohereza Amakoro iwami. Ariko mugihe abatutsi boherezaga abana
babo babatutsikazi bakiri batoya babangavu babahaye mission yo kuzuza. Kwari
ugukora uburyo bwose bushoboka bwo gushuka bakabenguka abasore babana babahinza
bagombaga kujya kungoma. Babitangije gahoro gahoro ntibahera kuwagombaga guhita
ajya kungoma kuko batinyagako byahita bimenyekana umugambi wabo ahubwo bagiye
biyegereza abana babahungu bi bwami babahutu babaga ibwami maze bakajya babahaho
kubusugi bwabo bakoraho sukubanyongera ishyano rikagwa. Ibyo byarakomeje kugeza
naho noneho bamwe mubana babatutsikazi babyaranye nabana bibwami. Kuburyo abana
bibwami bahisemo nokubarongora nkabagore babo. Nubwo hari itegeko ibwami yuko
ibikomangoma bidapfa kurongora ababonetse byageze aho biramenyerwa none numwana
wumuhinza wagombaga kuba umwami ukurikiraho agasimbura ise nawe bamuha igitsina
baramunyongera afatwa nisereri ntiyigeze avamo. Ubwo abiru batera impaka bati
ntakuntu wowe washingiranwa numuntu mudahuje igisekuru nuko umwana wumwami ati
ahubwo nintamurongora ngo abe umugore wanjye ndahita nimanika mukagozi. Uyu
muhungu bavugako yari umwana wikinege nuko ise wumwami abibonye atyo asaba
abajyanama be ko itegeko ryahinduka kuko abatutsi bari banaramaze guta ururimi
rwabo bavuga ikinyarwanda baramaze no kwiha ubwoko nkubwabahutu abacyaba,
abazigaba, abatsobe, Abakono, abanyiginya nabandi ubwo umwami ati ntacyo
bidutwaye nibamwe muritwe. Ariko abatutsi bo bari bafite undi mupanog.
Kwanza abatutsi bari barabwiye
abakobwa babo ko uzatuma umwana wumwami amubengukwa akaryamana nawe azahita
agorrorerwa nubwoko bwabatutsi byiteka ryose. Kandi abatutsi bari baramaze
kumenyako Umwami iyo apfuye asimburwa
numuhungu we wimfura. Kandi abatutsi bari bamaze kumenya neza ko iyo umwana aje
kuba umwami atazana nabo mumuryango wase ahubwo wa nyina. Nukuvuga ba
nyirarume. Ubwo abatutsi bari bazi neza ko umwe mubakobwa babo aramutse
ashoboye kwinjira mumuryango wibwami bwa Abahutu byaborohera gufata ubutegetsi.
Nibwo bohereje umwe mubakobwa babo bari beza cyane. Ahangaha ndashaka
kubibutsako umututsi original ari umwe usa na Ministry Busingye cg Tharcisse
Karugarama abo nibo batutsi bukuri abakobwa babo bakiri original barangwaga
namenyo asohotse nkamwe ya YUHI MUSINGA. Ariko harimo nudukobwa dusa neza. Utwo
nitwo batumye abahutu. Gashunda yabo yakera naniyo bagikoresha nuyu munsi. Badutuma
Indaramabuno tukibuka twasandaye. Niko byagenze rero bohereje akana kakanyogwe
kagifite amabere atangiye gushinga kamwe kayagushinga ugahita ugira ikizungerera.
Ntibyatinze umwana wagombaga kuba igikomangoma aba abengutse uyu mututsikazi
bari bamutumye witwaga Nyarazirese. Ubwo ubwo yakomezaga gucunga amata naniko
yakomezaga kurebana yandoro ireshya. Umuhungu wumwami yagiye kwibuka yibuka
yaguyemo. Ubwo aranyerera agwamo maze umwana aramunyongera bishyirakera.
Sukwigorora akagongo aragaheta ubwo aba amuteye inda. Biba byamenyekanye
ibwami. Ariko bagiyew kumuroha nkuko byari mumuco nyarwandako uwabaga atwaye
ikinyendaro bamucyiraga mwishyamba. Umwana wumwami abimenye araza abwira ise
ati DAWE NINJYEWE WAYIMUTEYE. Umwami arareba ati sindiyicira umwanan uko aba
akoresheje ubukwe bwambere bwabaye hagati yumwami wumuhutu nabatutsi.
Abanyarwanda basanzwe ntibari bagatangira kurongorana ariko kuko umwero
waruvuye ibukuru wakwiriye hose mu Rwanda. Nuko ubwo abatutsi baba binjiye
ibwami.
![]() |
UMWAMI YUHI V MUSINGA AMAZE GUKURA
YATANGA INKONDA AKANAVUGA ADEDEMANGA
|
UKO IGIKOMANGOMA CY UMUTUTSI CYAMBERE CYAVUTSE MU RWANDA
Ubwo ahagana muw 1400 nibwo
abatutsi bari bamaze kugera mubushyorishyori bwingoma yabahutu mu Rwanda.
Umwana wumwami wumuhutu yari yamaze kurongora umututsikazi kandi amaze no
kubyarana nawe. Ubwo umwana wambere wicyimanyi cyumuhutu numututsi bari
bavukiye ibwami. Ubwo abatutsi bari batangiye kubyinira kurukoma kuko gahunda
yabo yo kugera kungoma mu Rwanda yaririmo kugenda neza nkuko muri 1990
Habyarimana yemereye abatutsi bo muri FPR kuza muri CND naniko iriya coup
yambere nayo yateguwe neza abatutsi baba bageze mubushyorishyori bwayo. Ubwo
hari hasigayer gupanga umupango wa kabiri wogufata ingoma burundu. Kuko byari
bimaze kugaragara ko ntakibazo gihari cyo kurongorana nabatutsi noneho
abatutsikazi besnhi batangiye kujya baza bakaba mugikari cyibwami noneho abana
bibikomangoma byabahutu besnhi batangira kurongora abatutsikazi besnhi. Niko
byaje kugenda noneho abatutsi batangira gutegura gahunda ya nyuma yogufata
ubutogotsi byihuze kandi bitagaragaye ko bashaka gushoza intamabara. Dore uko
iyo gahunda ya nyuma yagenze.
UMWANA WUMUTUTSI WAMBERE AVUKIRA KUNGOMA YABAHUTU
Ubwo abatutsi bapanga ko bazagera
ibwami bari bamaze kubigeraho hari hasigaye kuzana umwana wumututsi utavangiye
kungoma kandi akimana naba nyirarume babatutsi batavangiye. Ibyo baje
kubigeraho bafashe umwana wumukobwa waje kurongorana numwana wumuhutu
wigikomangoma waje kuba umwami ariko noneho mubana bose ntanumwe yigeze
abyarana numuhutu. Ahubwo nkuko bisanzwe mumico yabatutsi iyo umukobwa arongowe
agomba gusubira iwabo amezi atatu nukuvuga iminsi 90 akabana na nyina alimo
kumwigisha uko agomba kurera abana. Icyo gihe cyarageze maze umugore wumwami
asaba ko yajya iwabo mumigenzo ya gitutsi. Yagezeyo asanga bamuteguriye
abahungu babatutsi bagombaga kumurongora muriyo minsi 90 bamuhererekanya ijoro
numunsi bagakora kuburyo agomba kuzava kwanyina afite inda yamezi atatu
yamaraso yabatutsi. Niko byagenzei minsi 90 ishyize ubwo umugore wumututsikazi
yasubiye kwamugabo we atwitse ikigabo cyigihugu cyari umwami cyibwirako aricyo
cyamuteye inda. Nuko kirera umwana utaruwacyo ariko umugore nabasaza be bari
baziko umwana ari umututsi. Umwana arakura nyuma aza kuzqa kubutegetsi
bibwirako ari umuhinza ariko noneho we nabanyirarume bakora coup yokwica
abacurabwenge bose babahutu babaga mu Rwanda I Bwmai. Nuko ibntu byo guca
amabya yabahutu bitaga IBISHAHURO
byatangiye maze bayamanika mumayirabiri. Nkuko ububona ubungubu Kagame yicira
abahutu kukarubanda niyo gahunda yabo yakera bakoresheje kera agikomeza. Ubwo
guhera icyo gihe bamaze kugera kubutegetsi urwanda rwabayeho imyaka 400
abatutsi bica abahinza bose babahutu hirya nohino mugihug. Akarere kasigayemo
abahinza n AKARERE KA BUHOMA, BUGOYI NA MURERA NA NDORWA nibwo butayobotse
abatutsi kuberako bari abarwanyi bigitangaza. Naho abahutu bo mutundi duce
bamaze iyo myaka yose bicwa rubozo kugeza habaye revolusiyo ya 1959. RUBYIRUKO
MENYA AMATEKA YAWE. IYI NKURU IBA NOMURURIMI RWICYONGEREZA.
Comments
Post a Comment